دهمین جلسه هیأت اجرایی مرکزی جماعت دعوت و اصلاح ایران، پنج‌شنبه هجدهم آبان‌ماه جاری درفتر جماعت در تهران برگزار شد.

استاد عبدالرحمن پیرانی، دبیرکل جماعت، بیانات آغازین خود را به جایگاه حقوق و آزادی‌های فردی و اجتماعی در اندیشه اسلامی اختصاص داد.

وی در آغاز سخنانش، به همه‌ی کوشش‌های فلاسفه و متفکرین غربی از انقلاب فرانسه تا انقلاب انگلیس و تلاش‌های مجدانه مردم آمریکا در راستای کسب آزادی و استقلال و در نهایت حقوق و آزادی‌ها ادای احترام کرد وگفت: فضل آنان البته در کشف این آزادی‌هاست و نه در خلق آنها؛ بعدها نسل‌های دیگر این مفاهیم را بسط دادند و اکنون در دنیای ما یکی از مهم‌ترین مسایل شهروندان، در هر جای دنیا حقوق و آزادی‌ها، مقدار و میزان برخورداری مردم از این آزادی‌ها و مشارکتشان است. 

وی افزود: از نگاه دین، انسان موجودی نیست که فقط به خاطر خودش خلق شده باشد. برای خودش زندگی کند و به دیگری کاری نداشته باشد. انسان بیهوده آفریده نشده که تکلیفی نداشته باشد و جزا و پاداشی نداشته باشد و آیه شریفه الَّذي خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَياةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَ هُوَ الْعَزيزُ الْغَفُورُ (ملک/۲) تأکید روشنی بر این مضمون است و البته مهمل نیز واگذاشته نخواهد شد: أَیَحْسَبُ الْإِنسَانُ أَن یُتْرَکَ سُدًی؟ (القیامة/۳۶)

وی در ادامه، وظایف و رسالت انسان را براساس سه آیه از قرآن کریم به نقل از راغب اصفهانی این‌گونه برشمرد: 

• آبادانی زمین: ...هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُّجِيبٌ. (هود/۶۱)
• عبادت الله:  وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ. (الذاريات/56)
• جانشینی خداوند: ثُمَّ جَعَلْنَاكُمْ خَلاَئِفَ فِي الأَرْضِ مِن بَعْدِهِم لِنَنظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ. (يونس/۱۴)

در حقیقت دنیا عرصه آزمایش بشر است و خداوند می‌خواهد بیازماید و بنگرد که چگونه عمر به‌سر می‌بریم؛ با شکر نعمت یا با کفران نعمت؟ با دادگری یا با ستمگری؟

وی در فراز دیگری از سخنانش به رابطه مسؤولیت و آزادی اشاره کرد و افزود: از نگاه دین، انسان با مسؤولیت به دنیا قدم می‌گذارد؛ بار مسؤولیت و امانت به دوش اوست و این اقتضا می‌کند که از آزادی‌های لازم برخوردار باشد. إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا (الأحزاب/۲۱) این ویژگی اگر در کنار ویژگی رحمت داشتن و مهر ورزیدن به جهانیان مورد توجه قرار گیرد، اهمیت عنصر آزادی واهتمام به حقوق و آزادی‌های فردی و اجتماعی، به‌عنوان بخش مهمی از سازوکار تحقق این دو ویژگی، برجستگی مضاعفی می‌یابد.

وی در ادمه با اشاره به این‌ که احکام اسلام براساس واقع‌بینی تشریع شده‌اند، گفت: در تشریع احکام، آزادی‌های فردی و اجتماعی وآزادیِ غیر مورد توجه ویژه قرار گرفته‌اند و از دیدگاه اسلام اگر حقوق فردی با حقوق عمومی در تعارض قرار بگیرد حقوق عمومی برتری خواهد داشت؛ پاره‌ای از علما ذیل عنوان «جلب منفعت و دفع مضرت» به تفصیل به این مضمون پرداخته‌اند.

وی افزود: متأسفانه امروزه جوامع اسلامی از نظر سطح آزادی‌های اجتماعی وضعيت مطلوبی ندارند؛ شاید بخشی از دلایل آن به ضعف یا فقدان اراده معطوف به عمل اجتماعی در میان شهروندان برمی‌گردد؛ اما مانع مهم دیگر آن است که بعضی از افراد و مجموعه‌ها براساس عقده‌های فکری یا تعصبات گروهی دچار نوعی انجماد و دگرناپذیری شده‌اند و تفاوت‌ها را لحاظ نمی‌کنند؛  یا به استعلا و استکبار و ستم‌پیشگی دچار شده‌اند و نتوانسته‌اند راه درست را بپیمایند و متأسفانه در جهان اسلام مصادیق این پدیده اندک نیستند. اگر تفاوت‌های فکری، هویتی، مذهبی، قومی وغیره لحاظ شود دیگر رحمة‌ للعالمین بودن معنا ندارد؛ برای منشأ رحمت بودن باید به لحاظ روانی از این گونه مرزها عبور کرد.

در کشورهای غربی حقوق فردی محوریت بیشتری یافته است و البته موجب تنگناهایی شده است که خود متفکران غربی هم بعضا به آن پرداخته‌اند؛ یکی از علل تاریخی ایجاد چنین وضعیتی، سابقه سختگیری‌های نمایندگان کلیسا و استبداد سیاسی برخی زمامداران بوده است که منجر به نامحدود انگاشتن حقوق فرد و تقدیس آن شده است.

در اندیشه اسلامی منشأ احترام به حقوق و آزادی‌های فردی، واکنش به استبداد دولت‌ها نبوده است؛ چون اصل بر این است که حاکمیت‌ها براساس عدل و قسط شکل بگیرد و بری از ظلم، استبداد و فساد باشد. حکومت اسلامی اساساً نباید بر اساس ستم و استبداد بنا و یا اداره شود؛ رعایت کامل حقوق اقلیت‌ها از مهم‌ترین جلوه‌ها و مصادیق عادل بودن یک حکومت است.

اگر به سیره مراجعه کنیم در ابتدای تشکیل حکومت، برابر وثیقه‌ی حکومت پیامبر، حقوق اهل کتاب وحتی هم‌پیمانان آنان مورد تأکید و توجه  بوده ‌است. در جهان امروز هم قطعاً یکی از معیارهای مهم مقبولیت، برتری و مشروعیت حکومت‌ها، میزان آزادی شهروندان و برخورداری آنان از حقوق فردی و اجتماعی است.

امیدوارم حرکت‌های پیروز در بهار عربی بخصوص اخوان المسلمین و تمام گروه‌هایی که قدرت را در دست دارند، حقوق همه شهروندان را صرف نظر از دیدگاه فکری وسیاسی‌شان، از لائیک گرفته تا سلفی، در نظر داشته باشد و هیچگاه از جاده مساوات و عدالت خارج نشوند و هیچ گروه کوچکی را فراموش نکند.

توصیه‌ی من به برادران و خواهران جماعت این است تا می‌توانند خدمت کنند؛ اگر یک جماعت در سرزمین اسلامی مشروعیت پیدا کرده است، پاداش خدمت‌هایی است که به مردمش ارائه کرده است. نمی‌توان تنها و بی‌ارتباط با دنیای خارج از خود بود و در دایره جمع محدودی محصور بود و به درست بودن راه دل خوش کرد. باید در متن جامعه حضور یافت و در حد توان خدمت کرد. جماعت ابزاری است برای خدمت به انسان‌ها.

وی در پایان گفت: اگر ما گلایه داریم که فلان گروه خاص با ما برخوردی نامناسب دارند ما نباید مقابلشان همان نوع برخورد را داشته باشیم و آن گروه و دسته را «غیر» بدانیم؛ ما همیشه باید آمادگی تعاون و همکاری داشته باشیم. اگر کسی فراتر از نقد منصفانه، از در مذمت و کم‌لطفی نسبت به جماعت وارد می‌شود، باید آگاه باشیم و خود این کار را انجام ندهیم و مقابله به مثل نکنیم. با توجه به شرایط منطقه و آشوب‌های موجود باید هوشیارانه مسایل را رصد وتحلیل کنیم و فراموش نکنیم که ما در این کشور زندگی می‌کنیم و با عموم هم‌وطنان باید از منطلق دلسوزی و برادری تعامل داشته باشیم.

بعد از بیانات دبیرکل، مسؤولین اجرایی استان‌ها و مسؤولین بخش‌های مرکزی جماعت، در خصوص مسایل و موضوعات حوزه‌ی فعالیت خود با یکدیگر به بحث و تبادل نظر پرداختند.